Monografia geograficzna „Turze Pole. 600 lat działalności człowieka”
- Dział: Inne
Nakładem Wydawnictwa Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego ukazała się monografia „Turze Pole. 600 lat działalności człowieka” pod redakcją Łukasza Fiedenia. Wieś Turze Pola istnieje od ok. 1420 r. To właśnie jubileusz 600-lecia tej wyjątkowej wsi skłonił zespół 15 autorów związanych z w Instytutem Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ do podjęcia prac nad przygotowaniem monografii geograficznej. W monografii środowisko geograficzne wsi potraktowano jako interakcje zachodzące pomiędzy naturalnym oraz przekształconym środowiskiem przyrodniczym i działalnością człowieka wynikającą z jego dążenia do rozwoju społeczno-ekonomicznego. Monografia prezentuje to, co jest bezdyskusyjną przewagą geografii nad innymi naukami – szerokie, holistyczne i systemowe spojrzenie, gdzie przedmiot badań traktuje się jako złożoną funkcjonalnie całość.
Dlaczego Turze Pole?
Turze Pole to wieś położona w gminie Brzozów, powiecie brzozowskim i województwie podkarpackim. Jej nazwa pochodzi od tura – wymarłego ssaka z rodziny wołowatych, przodka europejskich gatunków bydła domowego. Wieś znana jest z co najmniej dwóch powodów: bogactw naturalnych występujących na jej terenie oraz publicznej działalności jej wielu mieszkańców. W Turzym Polu pod koniec XIX w. odkryto złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. W 1886 r. powstała tu kopalnia, w której nadal (choć już w niewielkiej skali) prowadzone jest wydobycie. Z Turzego Pola pochodzi wiele znanych, znaczących dla Polski osób. Najbardziej znanym turzopolaninem był Walerian Pańko (1941-1991) – profesor nauk prawnych, poseł na Sejm kontraktowy i prezes Najwyższej Izby Kontroli.
Turze Pole – wieś typowa czy wyjątkowa?
W zależności od punktu widzenia, Turze Pole można traktować jako wieś typową dla tej części województwa podkarpackiego bądź unikalną. Wspomniana typowość wynika z kontynuowania przez mieszkańców wsi tradycyjnej, rolniczej działalności, przekształconej obecnie w działalność nierolniczą, głównie usługową. Pod względem rzeźby terenu wieś ta ma cechy wsi pogórskich i tych, które leżą na równinach. Turze Pole wyróżnia się jednak spośród innych wsi w regionie. Jego unikatowość związana jest rozwojem działalności górniczej we wsi (Karpackie Zagłębie Naftowe), a także z położeniem na granicy dwóch mezoregionów (Pogórza Dynowskiego i Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej). Położenie to determinuje sposób prowadzenia działalności (głównie rolniczej) na tym obszarze. Wyjątkowość Turzego Pola podkreśla już sama nazwa wsi – zupełnie inna od występujących w okolicy (pochodzących od drzew, jak np. Brzozów, Buków, Jasionów, Grabownica czy Trześniów).
Spis treści
Część I
Słowo wstępne (Łukasz Fiedeń)
Podziękowania (Łukasz Fiedeń)
Kalendarium dziejów Turzego Pola (Łukasz Fiedeń)
Położenie geograficzne i administracyjne (Łukasz Fiedeń)
Turze Pole – regionalizacja fizycznogeograficzna (Paweł Krąż)
Część II Środowisko przyrodnicze
Budowa geologiczna (Krzysztof A. Ninard)
Rzeźba terenu (Dariusz Strzyżowski, Dawid Piątek)
Warunki klimatyczne i hydrologiczne (Paweł Franczak)
Gleby (Magdalena Gus-Stolarczyk, Mateusz Stolarczyk)
Szata roślinna (Tomasz Wójcik)
Świat zwierząt (Konrad Krasoń)
Część III Działalność człowieka
Charakterystyka demograficzna oraz poziom i jakość życia mieszkańców (Agnieszka Świgost-Kapocsi, Łukasz Fiedeń)
Osadnictwo i warunki mieszkaniowe (Łukasz Fiedeń, Karolina Listwan-Franczak, Małgorzata Surmacz-Wybrańczyk)
Gospodarka (Małgorzata Surmacz-Wybrańczyk)
System transportowy i mobilność mieszkańców (Łukasz Fiedeń)
Preferencje wyborcze mieszkańców (Łukasz Fiedeń)
Atrakcyjność turystyczna powiatu brzozowskiego (Aneta Pawłowska-Legwand)
Część IV Środowisko przyrodnicze – człowiek
Pokrycie terenu i użytkowanie gruntów (Łukasz Fiedeń)
Typologia i waloryzacja krajobrazu Turzego Pola (Paweł Krąż)
Ochrona przyrody (Marcin Rechciński, Tomasz Wójcik)
Planowanie przestrzenne (Łukasz Fiedeń, Karolina Listwan-Franczak)
Część V Mapa nazewnicza
Podtrzymuję słowa ze wstępu: Mam nadzieję, że lektura tej książki przybliży Czytelnikom środowisko geograficzne, w którym mieszkają Turzopolanie, da możliwość poznania nieznanych wcześniej faktów i zachęci do pogłębiania wiedzy na temat swojej i mojej Małej ojczyzny.
Łukasz Fiedeń