NA PRZESTRZENI DZIEJÓW:

ZWIĄZKI ŻYDÓW Z REGIONEM BRZOZOWSKIM

Osadnictwo na Ziemi Sanockiej, obejmującej Brzozowskie sięgające czasów Kazimierza Wielkiego nie odnotowuje ludności żydowskiej, Żydów nie spotyka my na tym terenie jeszcze w XV wieku. W XVI-wiecznej Polsce w tym i w Ziemi Sanockiej znane są już nazwiska Żydów oraz ich działalność, spis mieszkańców Leska z 1565 r. wymienia nazwisko przesiedlonego tam z Dynowa Aarona; zapewne w tym wieku powstała tu samodzielna gmina wyznaniowa. Na cmentarzu żydowskim w Dynowie znajdowały się nagrobki pochodzące jeszcze z XVI wieku min. cadyka Herscha Meilecha.

 W Brzozowie - mieście biskupim, zgodnie z postanowieniem wydanym 27 kwietnia 1676 r. przez biskupa Stanisława Sarnowskiego zabroniono osiedlania się innowiercom "... naprzód tedy chcemy y warujemy to, aby inszey religiey człowiek mianowicie Żyd, Heretyk, Schizmatyk tu się sadowić, mieszkać... nie mógł y nie ważył..." - czytamy w akcie potwierdzenia praw miejskich. Decyzja ta dotyczyła całego klucza dóbr biskupich obejmującego ponadto Domaradz i Jaśliska stąd też przez długi czas, praktycznie do rozbiorów, zamieszkiwała tylko jedna rodzina żydowska, ciesząca się jakimis względami biskupimi. Na Podkarpaciu Żydzi dość szybko wrośli w pejzaż wsi i miasteczek. Powstałe gminy w XVI i XVII wieku rządziły się swoimi prawami, posiadały autonomię sądów. Przywilejem Jana Kazimierza z 1660 r. "starsi" mieli prawo do szeroko rozumianych spraw kryminalnych, mogli karać chłostą sprawców, więzić ich, a także w najcięższych przestępstwach orzekać karę obcięcia uszu.. Rolę więzień spełniały wieże przy synagogach; w dolnej jej części przebywali więźniowie kryminalni, w górnej sprawcy mniej dotkliwych przestępstw. Znane były kontakty podkarpackich Żydów z Krakowem, o czym poświadczają księgi celne krakowskie: w 1593 r. przyjeżdżało tam dwóch z Leska, w 1636 r. jeden ze Żmigrodu /w 1751 r. odnotowano ich 13 razy/, w 1681 r. jeden z Rymanowa. Częste były straty w mieniu Żydów zajmujących się kramarstwem, w 1612 r. zostali obrabowani w Woli Michowej dwaj Żydzi z Leska, w 1654 r. obrabowany i pobity został kramarz w Radoszycach a w 1660 r. w Wołosatem. Koniec XVII i początek XVIII wieku dał znaczny rozwój osadnictwa żydowskiego w południowych i północnych terenach Ziemi Sanockiej. Tylko w Lesku i Dynowie liczba ich przekroczyła 1 tys. osób. W Dynowie na przełomie wieków powstała nawet ulica Żydowska. Wpływało na to ożywienie kontaktów handlowych ze Słowacją i Węgrami a szczególnie przywileje królewskie i polityka opiekuńcza miejscowej szlachty. Przywilej Jana III Sobieskiego z 1691 r. umożliwiał im budowanie domów na terenie zamkowym, zajmowania się tamże handlem m.in. prowadzeniem jatek (w 1711/1712 r. było 5 rzeźników) i rzemiosłem (min. było po jednym - złotniku, kuśnierzu, kotlarzu; 2 cyrulików; 3 - krawców) na terenie Dynowa, nie bez znaczenia była opieka miejscowej szlachty min. Wapowskich - właścicieli miasteczka, z którymi łączyły ich wspólne interesy handlowe. Na przełomie wieku powstała tu cała ulica żydowska leżąca poza południowo-wschodnią pierzeją rynku. W połowie XVIII w. z 32 domów w rynku już 27 należało do społeczności żydowskiej. Posiadali także własne obiekty użyteczności publicznej np. łaźnię oraz specjalny dom położony przy ratuszu gdzie zamieszkiwali cyrulicy, od 1730 r. zamieszkiwał tu cyrulik Szymon Moszkowicz.

       Inna sytuacja była w Brzozowie, mieście biskupim; gdzie uniemożliwiano wręcz osadnictwo żydowskie. W tym okresie na 111 domów tylko dwa były w posiadaniu Żydów. Podyktowane było to działalnością właścicieli, którzy wprowadzali sankcje wobec ludności żydowskiej np. zabraniające handlu, organizacji zabaw i wesel w dni świąt chrześcijańskich; zatrudniania do pracy chrześcijan u Żydów. Za nieprzestrzegania tego ostatniego zakazu np. Żyd domaradzki został ukarany przez biskupa Sierakowskiego karą 1 k a m i e n i a wosku, z przeznaczeniem na potrzeby kościoła a jego służącą na pięćdziesiąt p l a g.

Żydzi w tym okresie zajmowali się także zbójnictwem, słynny rozbójnik bieszczadzki - Jankiel Wolf został pojmany jesienią 1786 r. w Brzozowie i stracony rok później we Lwowie. Wprawdzie Kolberg pisał o nim: "Wolf był to rozbójnik Żyd, głośny około 1798 r. w Sanockiem. Miał swoją bandę, i podobnie jak o innych zbójcach, opowiadano o nim czyny i odwagi i pewnej szlachetności w postępowaniu. Schwytany przez Rojnika, lubo się wymknął, wypatrzony jednak i zabity przezeń i pachołka został w żydowskim domku jednego miasteczka". Nie występują Żydzi w Brzozowie w spisie ludności Korony z 1764 r. spotykane natomiast dane dotyczące ich pobytu w Dynowie są wiarygodne. W 1777 r. miejscowość ta znana była jako jeden z mniejszych acz ruchliwszych ośrodków miejskich. Na podstawie opłat podatku tolerancyjnego w Galicji znajdował się na 8 miejscu (dane niepełne) z kwotą podatku tolerancyjnego /zawiera wielkość 1228 złr/ opłat rocznych. Już wówczas Żydzi dodawali nie tylko kolorytu miasteczku, ale też decydowali o jego aktywności handlowej i bogactwie mieszkańców. W latach 1785 - 1851 przebywał tu znany cadyk Cui Elimelech Szapiro W sprawach handlu, w szerszym zakresie niż miejscowy, nie odnotowywano jednak obecności kupców żydowskich np. w komorach celnych Polski południowo-wschodniej; w komorze baligrodzkiej znani byli dwaj polscy kupcy z Brzozowa natomiast w komorze krakowskiej odnotowano jednego polskiego kupca z Dynowa. Jednym z brzozowskich Żydów z tego okresu był Szmuklerz. Wspomina o tym dekret cesarski z 29 listiopada 1789 r., gdyż pozwolono mu na „robienie interesów w mieście”, lecz zabroniono tu osiedlać się i sprowadzić rodzinę. B Brzozowie zachorował na cholerę i zmarł. Z ww. dekretu wynika także, iż mieszkańcy miasta złożyli skargę na Żydów, którzy ogrodzili kirkut pod lasem biskupim, na którym pochowano przyjezdnych przedstawicieli tej społeczności, zmarłych tu na cholerę. Wynika z tego iż kontakty tej społeczności z brzozowskim grodem trwały już długo, skoro dla chowania zmarłych wydzielono miejsce na kirkut...

Burmistrz Brzozowa zaprasza kobiety z terenu gminy Brzozów (50-69 lat, które nie miały wykonywanych badań w czasie ostatnich 2 lat) do udziału w bezpłatnych badaniach mammograficznych.

Badania zostaną przeprowadzone przez Zakład Radiologii Szpitala Specjalistycznego w Brzozowie. Osoby zainteresowane proszone są o kontakt telefoniczny z Urzędem Miejskim w Brzozowie (13) 43-410-89, bądź osobiście w godzinach pracy Urzędu Miejskiego tj. od 7.30 do 15.30 w Wydziale Oświaty i Promocji (wejście od strony Brzozowskiego Domu Kultury). Badania wykonywane będą w miesiącu marcu w środy, czwartki i piątki oraz trzecią sobotę miesiąca. Gmina Brzozów zapewnia bezpłatny dojazd na badania. (www.brzozow.pl)

Projekt pn.: „Poprawa wizerunku miasta Dynów poprzez rewitalizację Rynku i przyległych ulic, parku przydworskiego oraz remont infrastruktury komunikacyjnej w obrębie Obszaru I” o dofinansowanie którego ubiegała się Gmina Miejska Dynów wraz ze swoim Partnerem tj. Fundacja Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II „WZRASTANIE”.

W/w partnerski projekt przeszedł pozytywnie trzystopniową ocenę i uzyskał dofinansowanie na jego realizację.

Projekt złożony został 18 listopada 2010 r. w odpowiedzi na ogłoszony przez Urząd Marszałkowski nabór w ramach osi priorytetowej VII – Spójność wewnątrzregionalna, działanie 7.1 Rewitalizacja miast Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013. Od tamtego czasu projekt poddany został wspomnianej już trzystopniowej ocenie tj.: ocenie formalnej, następnie merytoryczno – technicznej, a na ostatnim etapie ocenie strategicznej. W wyniku oceny merytorycznej projekt uplasował się na 7 miejscu listy obejmującej projekty głównie jednostek samorządów terytorialnych, uzyskując jednocześnie 77,50 punktu. Następnie projekt poddany został ocenie strategicznej, w której uzyskał dodatkowe 15 punktów przyznanych przez Zarząd Województwa. Ostatecznie ogólna liczba punktów przyznanych w wyniku ocen wynosi 92,50 punktu.

Dokonując oceny strategicznej poprzez przyznanie dodatkowych punktów dla projektów Zarząd Województwa uznał, iż wszystkie projekty są w wysokim stopniu zgodne z aktualnymi potrzebami i zrównoważonym rozwojem województwa i przyznał po 15 punktów. Warto również podkreślić fakt, iż z 73 pozytywnie ocenionych pod kątem formalnym i merytoryczno – technicznym wniosków, 47 uzyskało dofinansowanie na realizację zamierzonych zadań, natomiast Gmina Miejska Dynów znajduje się na 13 miejscu ogólnego zestawienia.

Projekt pn.: „Poprawa wizerunku miasta Dynów poprzez rewitalizację Rynku i przyległych ulic, parku przydworskiego oraz remont infrastruktury komunikacyjnej w obrębie Obszaru I” Gminy Miejskiej Dynów i Fundacji Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II „WZRASTANIE” zakłada realizację zadań związanych z remontem płyty rynku oraz z utworzeniem miejskiego parku wyposażonego w alejki spacerowe, place zabaw oraz boiska sportowe.

Projekt swym zakresem obejmuje remont płyty Rynku i przyległych ulic tj.: ulicy Rynek, Zamkowa, Handlowa, Kościuszki, Dworska, Kazimierza Wielkiego. Przebudowa Rynku polegała będzie na wymianie jego nawierzchni asfaltowej na płyty granitowe oraz kostkę granitową, a także na budowie nowoczesnej, podświetlanej fontanny w centralnym jego punkcie, podkreślając prestiżowy charakter tego miejsca.

Ponadto zaprojektowano również wykonanie małej architektury obejmującej tablice ogłoszeniowe, maszty flagowe, nowe ławki i kosze na śmieci, stojaki na rowery, wykonanie urządzenia zieleni, monitoringu elektronicznego, budowę nowego, stylowego oświetlenia płyty Rynku
i w/w ulic. W projekcie ujęte zostały również prace związane z remontem infrastruktury technicznej obejmującym remont i budowę kanalizacji deszczowej, a następnie odtworzenie nawierzchni dróg zniszczonych w trakcie poprawy stanu kanalizacji deszczowej.

Dzięki remontowi kanalizacji deszczowej w centrum miasta wody deszczowe odprowadzone zostaną do nowej sieci, a z chodników znikną mało estetyczne i niebezpieczne dla mieszkańców kratki ściekowe. Część dróg przylegających do płyty rynku w wyniku odtworzenia ich nawierzchni wyłożone zostaną kostką w celu stworzenia spójnego elementu. Gmina Miejska Dynów w ramach tego projektu uzyskała również dofinansowanie na remont i budowę dwóch parkingów znajdujących się w centrum miasta tj. parkingu przy dworcu PKS i parkingu w rejonie skrzyżowania ul. Zamkowej z ul. Podwale. Prace związane z tym zadaniem polegać będą głównie na stworzeniu dodatkowo łącznie 150 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych i 2 dla autobusów wycieczkowych.

Elementem łączącym rewitalizowany Rynek z parkiem przy ul. Dworskiej jest budowa kładki dla pieszych przez rzekę Dynówkę. 
W ramach wspomnianej już rewitalizacji parku przydworskiego w Dynowie wchodzą zadania polegające na urządzeniu terenów zielonych, instalowaniu małej architektury (montaż ławek, koszy, tablic informacyjnych, wyposażenie placów zabaw), wykonaniu zjazdów, dróg wewnętrznych, placów, ścieżek spacerowych. Oprócz wymienionych już prac zaprojektowano również budowę boiska wielofunkcyjnego (ze sztuczną nawierzchnią) i kortu tenisowego wraz z trybunami. W celu zapewnienia zaplecza sanitarnego dla osób odwiedzających park, zaprojektowano również budowę budynku techniczno – socjalnego, w którym znajdować się będą toalety. Ponadto wykonane zostanie dodatkowo oświetlenie parku.
Bardzo istotną rolę w projekcie obejmującym rewitalizację znacznej części miasta odgrywa Partner projektu tj. Fundacja Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II „WZRASTANIE”, będąca właścicielem zabytkowej oficyny dworskiej, tzw. dworu – obecnie siedziby Domu dla dzieci. Fundacja w ramach projektu przeprowadzi roboty modernizacyjno – remontowe zabytkowej oficyny dworskiej. To dzięki temu, iż w projekcie ujęty został w/w zabytkowy budynek oraz prace polegające na jego termomodernizacji, partnerski projekt otrzymał w wyniku oceny merytorycznej dodatkowe 20 punktów i uzyskał dofinansowanie.

Planowany termin realizacji projektu to: sierpień 2011 – wrzesień 2013, jednak w związku z koniecznością przygotowania dokumentów do podpisania umowy o dofinansowanie i procedurami przetargowymi okres realizacji projektu może ulec zmianie. Ponadto projekt zakłada głównie działania związane z remontem infrastruktury, dlatego też wszelkie prace podejmowane będą w sprzyjających warunkach atmosferycznych.

Koszt całkowity projektu to kwota 10 079 000,00 PLN, w tym kwota 8 500 000,00 PLN (85%) stanowi dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, natomiast wkład własny Gminy Miejskiej Dynów to ponad 1 463 000,00 zł (15%). Z kolei pozostała kwota 37 000,00 zł (15%) stanowi wkład własny Fundacji Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II „WZRASTANIE”, natomiast dofinansowanie prac, jakie realizowane będą przez Partnera projektu wynosi ponad 209 700,00 zł (85%).

Celem projektu jest dostosowanie centrum miasta do potrzeb gospodarczych, społecznych, kulturowych i turystycznych, dzięki którym podniesiona zostanie jakość życia mieszkańców oraz konkurencyjność miasta. Działania projektu zmierzać będą do poprawy estetyki i funkcjonalności przestrzeni, a także podniesienia standardów zamieszkania i spędzania wolnego czasu dla mieszkańców i turystów.

 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej  z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013

(www.dynow.pl) 

Więcej znajdziecie w dziale "Bibliografia regionu", lub klikając w ten link KLIKNIJ

a sama bibliografia jest tu:

BIBLIOGRAFIA REGIONU - SPIS POZYCJI