Gospodarz Małego Skansenu - wspomnienie o Tomku Kędrze

      Gospodarz Małego Skansenu - wspomnienie o Tomku Kędrze, który w Grabownicy Starzeńskiej stworzył niezwykłą placówkę kulturalną.

     Po raz pierwszy zetknąłem się z Tomkiem i jego zbiorami (wspomina Tadeusz Stępień)  podczas organizacji „Biesiady u Tomka”, w 2011r na rocznicę 10-lecia powstania Małego Skansenu. Ogromna ilość eksponatów, przekraczająca często kolekcję wielu instytucji muzealnych, budziła szczery podziw i uznanie dla pasji i zaangażowania Gospodarza. Wartość poznawcza i sentymentalna zgromadzonego inwentarza dawnego gospodarstwa i rzemiosła wiejskiego ma wielkie znaczenie dla Regionu i Grabownicy Starzeńskiej, co zostało podkreślone zorganizowaniem w późniejszym okresie licznych  imprez i wieloma nagraniami dla radia i telewizji, które często promowały np.: Powiat Brzozowski. Całości obrazu dopełnił sam Tomasz Kędra. Pełen energii, zaangażowania, inicjatyw, a zarazem bezpośredni i prosty „swój chłop”. Tomek doskonale zgrywał się z otoczeniem „Małego Skansenu”. Był uosobieniem pierwotnej chęci kolekcjonowania, zachowania, ocalenia i działania. I taki był też stworzony przez niego „Mały Skansen”. Otwarty dla wszystkich, zachęcający do wniknięcia w temat, inspirujący, żywiołowy. Tomek nie nakładał żadnych sztywnych ram porządkowych, nie stwarzał niepotrzebnych barier, a swoją otwartością zachęcił do działania i umożliwił wielu osobom zapoznanie się z bogatą kulturą materialną i duchową minionych pokoleń. Niezapomniane były też wrażenia osób, które w pięknym otoczeniu przyrody i eksponatów, zażywały odpoczynku i bawiły się podczas licznych imprez i wydarzeń, które z wielkim zapałem organizował i gościł. Wielokrotnie jako Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Grabownica Starzeńska byliśmy współorganizatorem tych wydarzeń, entuzjastycznie odbieranych przez licznie zgromadzonych uczestników. W znacznej mierze było to zasługą niezwykłego miejsca i charakteru Tomka, który gościł u siebie z równą radością sąsiadów, okolicznych mieszkańców czy Wojewodę Podkarpackiego Małgorzatę Chomycz-Śmigielską.

Wspomniana „Biesiada u Tomka”, była zaledwie pierwszym wydarzeniem, które Stowarzyszenie współorganizowało wraz z Tomkiem. Uczczono dziesięciolecie działalności Małego Skansenu, „Graboszczanie” bawili zgromadzoną publikę i wystawili piękne widowisko obrzędowe „Naszą Krasulę”. Wielkim zainteresowaniem obdarzyli zarówno widowisko, jak i eksponaty najmłodsi uczestnicy, co utwierdziło mnie w przekonaniu o niepowtarzalności i niezwykłości, Gospodarza, miejsca, zgromadzonej kolekcji. W 2012 r. już jako Prezes Zarządu organizowałem „Dożynki w Małym Skansenie”. Ogromnej pomocy udzielił mi wówczas Tomasz z którym odwiedziłem wielu okolicznych rolników i mieszkańców. Tomek namówił gospodarzy z Humnisk by uświetnili uroczystości przewożąc bryczką i konnym wozem Kapelę „Graboszczanie” i Starostów Dożynek przez Grabownicę, a później sprawili wiele uciechy najmłodszym wożąc ich po okolicznych polach. Zatroszczył się też o wiele podstawowych i niezbędnych szczegółów, by impreza mogła dojść do skutku (m.in. pożyczył agregat prądotwórczy w firmie Sanbud, a podłogę do tańców udostępniło sołectwo Górki). Szczere zaangażowanie zostało docenione przez wiele osób, organizacji i instytucji, które włączyły się w przygotowania i organizację Dożynek. Przed Dożynkami przy pomocy wielu osób i Urzędu Miejskiego w Brzozowie wybudowano w Małym Skansenie kolejne pomieszczenie z oryginalnym piecem chlebowym. Obrzęd dożynkowy oraz zabawę poprowadziła Kapela Ludowa „Graboszczanie”, wystąpił Zespół Tańca „Gest”, dania przygotowało Koło Gospodyń Wiejskich, ochronę zapewniła Ochotnicza Straż Pożarna, nagłośnienie udostępnił Brzozowski Dom Kultury. W Dożynkach uczestniczyli Burmistrz Brzozowa, i Wójt Gminy Dydnia oraz liczne rzesze okolicznych mieszkańców, którzy bawili się do białego rana. Pięknie je wspominano, również Tomek podkreślał, że podczas porządkowania znalazł wiele „eksponatów” w ogrodzie i na sianie (nie nadawały się jednak do włączenia do kolekcji).

 W uznaniu dla wartości wnoszonych przez Mały Skansen i Tomka Kędrę oraz dla wzbogacenia tego miejsca o charakterystyczny dla polskiej wsi rys pobożności w 2014 r. Stowarzyszenie ufundowało figurę Chrystusa Frasobliwego. Z właściwym sobie zapałem Tomek przystąpił wówczas do organizacji Kapliczki na terenie Skansenu. Pomogło mu w tym, jak zwykle, wiele osób, a Kapliczkę poświęcił w dniu 1.05.2014r ks. Jacek Pusztuk. Również w 2014 r. w malowniczej scenerii „Małego Skansenu” Grabownica Starzeńska świętowała 50-lecie Kapeli Ludowej i  Zespołu Obrzędowego „Graboszczanie”. W organizacji wydarzenia Stowarzyszenie ostatecznie wyręczył wówczas Urząd Miejski w Brzozowie. Jubilatom pogratulowała i wręczyła osiem srebrnych Krzyży Zasługi Wojewoda Podkarpacki Małgorzata Chomycz–Śmigielska. Wyraziła ona również uznanie dla zaangażowania Tomka Kędry z zainteresowaniem oglądając jego zbiory. Impreza trwała do późnych godzin nocnych, a pamiętnym akcentem było przestawienie potężnej sceny postawionej przez pracowników Urzędu Miejskiego przez nagły podmuch wiatru.

Późniejsze lata to rokrocznie przemierzający Grabownicę Starzeńską (od 2014r.) Rajd Świętojański, który zawsze kończył się rywalizacją sportowo-kulturalną i ogniskiem w Małym Skansenie. Tomek z przyjemnością zawsze uczestniczył w tych zakończeniach, po wcześniejszych wyczerpujących przygotowaniach, by jego uczestnikom (zawsze ponad setka dzieci z Grabownicy i okolicznych szkół) niczego nie zabrakło. Udostępniał wówczas nie tylko eksponaty do oglądania, ale często przywracał im pierwotne funkcje użytkowe, a także wspólnie ze swoją mamą oprowadzał dzieci z opiekunami po swoim obejściu. Ogromnej autentyczności dodawało zabytkom sąsiedztwo żywego inwentarza hodowanego przez Gospodarza (kozy, barany, kury itp.).

W ostatnich latach Koło Gospodyń Wiejskich przy pomocy m.in. Stowarzyszenia i we współpracy z Tomkiem organizowało Pieczenie Chleba w Małym Skansenie. Organizując pieczenie odwiedzałem wraz z Tomkiem jego przyjaciół, którzy dostarczali mąki, półprodukty, udzielali pomocy i angażowali się w to przedsięwzięcie. Ta impreza nawiązująca do Dożynek, będąca apoteozą pracy rolnika i świętem wsi zgromadziła zarówno w 2018 r., i w 2019 r. liczne rzesze mieszkańców, którzy podpatrywali sposoby wyrobu i wypieku tradycyjnego chleba w oryginalnym piecu chlebowym, bawili się przy ludowej muzyce granej przez Kapelę „Graboszczanie”, podziwiali muzealne zbiory Małego Skansenu.

Wspominając Tomasza Kędrę, nie sposób zapomnieć o rzeszy osób, które zawsze wspierały jego działania w szczególności o jego mamie Annie Kędra. Była dobrym duchem Małego Skansenu, wspierała Tomka, oprowadzała turystów, uczestniczyła aktywnie w życiu Skansenu. Podobne wspomnienie o Tomku mogłoby napisać setki, a może tysiące osób, bo wielu u niego gościło, a imprez, i ich organizatorów było wiele więcej. Wśród gości znaczną liczbę stanowiły dzieci, które tu uczyły się historii, zwiedzały czy zażywały rekreacji przy ognisku podczas wycieczek, rajdów, lekcji. Odwiedzali go przewodnicy, traktując Skansen jako wielką ciekawostkę. Przyjeżdżali dziennikarze, fotoreporterzy, ludzie Radia i Telewizji. Bawili się i podziwiali sąsiedzi, okoliczni mieszkańcy czy koledzy z pracy z Sanbudu. Tomek stworzył w Grabownicy Starzeńskiej na przysiółku Cegielnia placówkę kulturalną z prawdziwego zdarzenia, bez regulaminu, bez tabunu pracowników, środków, zwykłym odruchem serca, chęcią działania, pomocy. Wykonał piękną pracę, której nie powstydziłoby się prawdziwe Muzeum, Skansen, tak często ociężałe, zbiurokratyzowane, oderwane od rzeczywistości. Tomek był tu i teraz, a dziedzictwo które pozostawił zobowiązuje nas do działania i kontynuacji Jego dzieła, choć nic nie będzie już takie samo. Kończąc chcę powiadomić, że wolą rodziny, a także nas ludzi kultury, działaczy społecznych, jest, by dziedzictwo Tomka Kędry ocalić w jak największym zakresie. Zobaczymy jak nam wyjdzie. Ale już teraz zapraszam wszystkich, którzy chcą w tym dziele pomagać, bo Tomek był jedyny w swoim rodzaju i wykonywał tytaniczną pracę.                                                        

Tadeusz Stępień Prezes Zarządu

 Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Grabownica Starzeńska

fot. w galerii ze zbiorów Stowarzyszenia...