Nasz powszedni chleb...(cz. 1)

     Dzie idziesz? Tym pytaniem Babcia zatrzymała mnie w drzwiach kuchni... - Na górę... bajka się zaczyna... dziś "Piątek z Pankracym" - odpowiedziałam pośpiesznie...

- To o tym piesku co gada?  - Babcia dociekała.

- Tak...a później będzie "Nikogo nie ma w domu". Odpowiedziałam babci, chcąc już iść bo zanim nagrzeje się telewizor to minie pół bajki...

- Tylko zaraz po bajce przyjdź, bo będziemy rozczyniać na chleb... Nie ociągej się i zaraz wroć ...

No.i pobiegłem schodami na górę... Babcia została słuchać radia i szykować mąkę na rozczyn. A ja włączyłam telewizor Szecherezada i czekalam...I czekałam...

No i w końcu pojawił się Pankracek  na srebrnym ekranie... A później despetny Pawełek, co chcial pomagać A w domu wyszło...pobojowisko... Bajka się skończyła i wróciłam do kuchni... Koło pieca stała dzieżka z resztką ciasta, czyli zakwasem. Na piecu zaś grzały się niecki z mąką żytnią na chleb... oczywiście maka była przesianą przez przetak, czyli takie duże sitko. Dzieżka to było wykonane z drewna jodlowego naczynie do przechowywania i wyrastania ciasta na chleb, niecki zaś to było drewniane, podłużne naczynie, służące do odmierzenia mąki , A kiedyś dawno  kąpania dzieci lub  podawania  potraw.

U nas dzieżka miała cztery nogi i denko... w środku pachniała kwaskiem ...

- Ubierz se fartuszek, nalej do skopca (wiaderko )   ciepłej wody z baniaczka ... tylko żeby była letnia... Jak będzie za ciepłą to dolej trochę zimnej ... Pomacej palcem czy dobra - Babcia  instruowała mnie krok po kroku...

- A czemu musi być letnia ta woda?  A czemu mąka musi być ciepła? A czemu tyle mąki... - dopytywałam

- I mąka i woda musi być ciepła, żeby zaczyn wyrósł... Jak dolejesz ciepłej wody i dodasz ciepłej mąki do tego ciasta co jest w dzieżce to zaczyn urośnie na jutro... zimne by nie ruszyło...

-Samo urośnie? Bez proszku albo drożdży?

- Tak  ... zamies fermentuje i rośnie...

Więcej nie dociekałam. Rośnie to rośnie...

- A skąd wiadomo że trzeba tyle mąki i tyle wody- zaglądałam.

- Taka jest miara ... niecały skopiec wody  kopiate niecki mąki... dziś do rozczynu damy tylko część mąki... Wlewej powolutku wodę do dzieżki i mątewką rozkłoć ciasto... Tylko dokładnie... Uważej żeby zdziary nie oderwać od dna... pomału, żeby nie wychlapać...

Babcia potrafiła wyczuć moje potknięcia... wszystko musiało być zrobione solidnie i dokładnie... A gdy wzięłam montewkę do ręki to zrobiło mi się smutno bo tyle zostało.po świątecznej choince... 

- Musisz wszystko umieć - ciągnęła dalej babcia, a chleb jest najważniejszy... musisz umieć se upiec.. słuchej dobrze żebyś pamiętała i jeszcze dzieciom przekazała... Kiedyś żeby upiec chleba to trza było se żyta namleć w żarnach...    Miarka żyta wystarczyła na 5 dużych chlebów... A żeby było żyto to trza było posiać i nażąć sierpem ... Nie kosom...sierpem...O co my się nażyny... Kiedyś my żyny na Pierowce... Stajonko miało pół morga... Każda stanyła na zagon... ojciec składoł w półkopki... Na południe trza było iść do domu żeby zjeść i podoić krowy... Antka wolała zostać w polu i zatynczas coś podgonić robotę... Mama jej mówili żeby szła, bo na południe się nie zostaje w polu , bo to lubi "złe łazić"... Jantka została i tak... Zżyna zagon żyta... Tak się zmordowała...

- Babciu A czemu żyta nie wolno było kosić kosą?        

- Bo to chleb... To z szacunku ... żeby się nawet jedno kłosko nie zmarnowało...

- Mogę już dosypać mąki?

- Jak już dobrze rozłocone ciasto to tak... tylko z wyczuciem. Żeby nie zagynste było... weź szufelke i pomału sypej...

- Babciu,  A co to te żarna? Nie było młyna?

- Do młyna jeździło się dwa razy w roku, A w czasie wojny to wcale. Żarna to takie dwa duże okrągłe kamienie. Jeden nieruchomy A drugim trza było obracać.  Pomiędzy te kamienie wsypywało się ziarno i tak się męłło... O co to się trza było naobracać... O co my się przy tym narobili... A za Niemca to wyszedł nakaz i zarekwirowali kamienie żarnowe  ...

- Po co Niemcom był ten kamień? - zdumiona zapytałam...

- Ta chcieli nas zagłodzić... Nie dość że nic się nie rodziło, nie dość że nic nigdzie nie było, to jeszcze zakazali mielenia po domach... Jak kto nie oddał żarna to  nie daj Boże... pobili, A nawet do obozu potrafili wywieźć... Chłopy wpadli na pomysł w końcu, żeby odlewać betonowy kamień na przetaku i oddawać Niemcom... oni ta nie wiedzieli, że to  podrobione... I tak my przeżyli jakoś... jednego razu jak my męłły z Józką, Kazek i Franek mieli pilnować, czy kto nie idzie i w razie czego mieli śpiwać... Jak to chłopczyska, zagapili się i nie zauważyli, że poza chałupe poszedł Szajstek, tyn policjant...jak wpadł do sieni to się zdawało, że nas pozabija...  podły to był człowiek... co to było doczynienia... mało nas wszystkich do obozu nie wywieźli... dziś to wygoda... mąki jest pod dostatkiem... bielutka, nie razowa... tylko Panu Bogu dziękować...

- Ja bym się bała Niemców... - nie mogłam sobie tego nawet wyobrazić, co opowiadała babcia...

- Żyli my z dnia na dzień... zdani na wolę boskę... co było robić...

Jak już rozmieszałaś mąkę to powycierej mątewke z ciasta, umyj i odłóż na miejsce... Dzieżkę z zaczynem przykryj kapom i będzie do rana...   

- A rano? - zapytałam.

- Obudzę Cię o 5 i będziemy miesić i piec...

Na piecu obok niecek dżemał  mój kotek , A babcia przygotowywała koszyki na chleb, kociubę, łopatę i stolnicę... wszystko musiało być gotowe na rano...

Ciąg dalszy nastąpi...

Fotografia pochodzi ze strony: 

https://ethnomuseum.pl/muze.../blogmdd/domowy-wypiek-chleba/

Alicja