Wielkanoc. Święta radości i nadziei…

      Wielkanoc to święto zmartwychwstania, czyli odrodzenia. To najstarsze, najważniejsze i  najradośniejsze święto w kościele chrześcijańskim przypada w pierwszą niedzielę  po pierwszej wiosennej pełni księżyca, a więc między 21 marca a 25 kwietnia. Przeżywamy je bardziej duchowo i indywidualnie. Jest poprzedzone długim okresem postu, wybucha w niedzielę wielkanocną radością i poczuciem odrodzenia wewnętrznego spotęgowanym wolnością w spożywaniu wszelkich świątecznych potraw.

     Stół  wielkanocny powinien być bajkowy, bo spożywać będziemy jeden z najważniejszych posiłków w roku, dzielić się będziemy święconym jajkiem i składać serdeczne życzenia. Świąteczne, rodzinne śniadanie ma moc magiczną. Dlatego też  przykryjmy stół  pięknym obrusem, ustawmy odświętną zastawę, świeczki, udekorujmy go barwnymi pisankami i wiosennymi kwiatami.

       Na wielkanocnym stole powinna dominować elegancja, ale i prostota. Obrus wcale nie musi być biały. Wykorzystać można przecież kolory wiosny – zieleń i żółć. Konieczne są  świeże kwiaty – cięte lub doniczkowe (hiacynty, żonkile, tulipany, bratki). Mogą  być w wazonie gałązki żółtej forsycji  lub  rozwinięte gałązki wiśni, a na nich dekoracja z wydmuszek. Powiew wiosny wniesie do naszego domu  zielona rzeżucha lub owies. Przy nakryciach ustawmy rzeżuchowe jajka. Jak je zrobić? Bardzo prosto. Rzeżuchowe jajko potrzebuje 7 dni, by stać się piękną ozdobą. Tydzień przed świętami do skorupek jajek wkładamy wacik kosmetyczny zwilżony wodą i sypiemy szczyptę nasion rzeżuchy. Skorupki umieszczamy w pojemniku na jajka lub w kieliszkach i ustawiamy w ciepłym i dobrze  nasłonecznionym miejscu. Podlewamy codziennie, by  nasionom nie zabrakło wody i za tydzień będziemy cieszyć się wspaniałą zielenią.

          Nie należy zastawiać stołu masą pisanek,  kurczątek czy zajączków, bo przesyt bywa męczący. Zadbać należy także o wysokość dekoracji, aby nie utrudniała rozmów.

          Tradycja nakazuje, aby na stole znalazły się jajka, mogą być w majonezie, faszerowane, gotowana lub pieczona szynka, biała kiełbasa, boczek, polędwica, pasztet i różne sałatki. Z zup żurek na wędzonce z dodatkiem suszonych grzybów lub barszcz czerwony. Konieczny jest świeży chrzan i ćwikła. Z ciast oczywiście mazurek miodowo-orzechowy, czekoladowo-migdałowy, marcepanowy lub w innej wersji, drożdżowa i piaskowa babka, sernik oraz  inne ciasta i ciasteczka, które lubią domownicy.

           Obowiązkowo na stole wielkanocnym musi być 7 błogosławionych pokarmów, które zostały poświęcone w Wielką Sobotę -  chleb, jajka, kiełbasa,  ciasto oraz sól, pieprz i chrzan. Ponadto baranek i gałązki borówki lub bukszpanu.

                          Zwierzęta w tradycji wielkanocnej

          Najważniejszym symbolem tych świąt jest baranek, którego ustawia się na łączce z rzeżuchy lub owsa. Zwyczaj dekorowania stołu figurką baranka wprowadził w XVI wieku papież Urban V, ale zwyczaj święcenia baranka sięga VII wieku. W kulturze chrześcijańskiej zwierzę to jest znakiem ofiary, pokory, łagodności oraz miłosierdzia. Jest symbolem Jezusa Zmartwychwstałego. Przedstawiany jest z czerwoną chorągiewką, czyli sztandarem zwycięstwa. Na wsiach  każdego roku gospodynie wyrabiały baranki z bryły masła lub piekły z ciasta. Wspaniała poetka ludowa śp. pani Hermina Zubel z Niebocka każdego roku przywoziła do Muzeum Regionalnego w Brzozowie  baranka z masła, który leżał  wśród dorodnego, zielonego owsa. Obecnie mamy baranki z cukru, gipsu, drewna, słomy, wełenki, czekolady, a nawet z piernika. Do wyboru, do koloru.

           Kurczątko wykluwające się z jajka to symbol odradzającego się życia. Jajo odgrywało bardzo ważną rolę już w przedchrześcijańskich kulturach. Podczas wiosennych obrzędów magicznych np. „zaklinania” urodzaju, symbolizujące początek życia jajo uznawano za potężny amulet chroniący przed złymi mocami. Wierzono, że zakopane pod domem sprowadza szczęście i pomyślność, rzucone w płomień gasi pożar, a umycie się w wodzie, w której moczyła się pisanka, miało zapewnić zdrowie i urodę. W religii chrześcijańskiej jajko stało się symbolem zmartwychwstania Chrystusa jako odradzającego się życia.

           Zajączek jest interpretowany jako symbol ofiarności. Stare legendy i podania przedstawiają zająca jako stworzenie gotowe poświęcić siebie dla innych istot. Wśród myśliwych krążą opowieści o zającu, który ratując z opresji innego szaraka, wyskoczył ze swojej bezpiecznej nory. W ten sposób ściągnął na siebie uwagę myśliwych i bezinteresownie się poświęcił. Zając jest stworzeniem, które nikomu nie potrafi wyrządzić krzywdy, sam jest jednak przez innych nieustannie szczuty i zawsze śpi z „otwartymi oczami”.

         Na terenie Polski występuje także zwyczaj nazywany „ zajączkiem wielkanocnym”. Przyszedł on do Polski z Niemiec pod koniec XIX wieku. Początkowo znany był tylko w miastach na zachodzie Polski. Stopniowo w XX wieku rozpowszechnił się w całym kraju. Polega  na szukaniu przez dzieci w domu lub ogrodzie czekoladowych jajek rzekomo pozostawionych tam przez zajączka. Zwyczaj ten sprawia dorosłym i dzieciom wiele radości i jest okazją do wspólnej, rodzinnej zabawy.

          W wielkanocny poniedziałek chłopcy obwozili po wsi żywego koguta, przywiązanego do specjalnego wózka. Dwukołowy pojazd pomalowany był na czerwono i ozdobiony powiewającymi wstążeczkami. Chłopcy chodzili od domu do domu i recytowali dziewczętom rymowanki, a te obdarowywały ich pisankami. Kogut symbolizował w wierzeniach ludowych siły witalne i był symbolem męskości. Z czasem żywego koguta zastąpiono kogutem ze słomy, drewna lub gliny, a jego pianie naśladowali chłopcy.

         Zwierzęce symbole wielkanocne tak mocno wrosły w naszą tradycję i kulturę, że dzisiaj w ogóle nie możemy sobie wyobrazić tych świąt bez ich obecności.

          Życzę zdrowych, pogodnych i ciepłych Świąt Wielkanocnych. Niech Święta  przyniosą  wzajemną życzliwość, radość i spokój.

                                                                                                Halina Kościńska

W galerii - "święconki"  potraw i ognia - w kościele brzozowskim, w 2017 r.