Zaduszkowe dni

    Tradycja kultu zmarłych sięga w bardzo odległą przeszłość. W starożytnym Egipcie, w niektórych okresach, było ponad 20 lokalnych świąt zmarłych. Wiązały się one z kultem Ozyrysa, a szczególnie Izydy przedstawianej jako królową zamieszkałego świata i Gwiazdę Morza. Przedstawiano ją także jako matkę trzymającą dziecko w ramionach. W starożytnym Rzymie święto zmarłych obchodzono początkowo 21 lutego i nazywało się „Feralia”. Ozdabiano groby zmarłych, gdyż wierzono, iż w tym dniu duchy zmarłych mogą opuścić podziemia. 9, 11 i 13 maja obchodzono „Święto Lemurii” czyli święto mar. Święto zmarłych - święto ku czci zmarłej osoby po raz pierwszy pojawiło się w gminie antiocheńskiej /w jednej z prowincji rzymskich/. „Gminą” w początkowych dziejach kościoła chrześcijańskiego nazywano najniższe ogniwo organizacyjne, co było odpowiednikiem rzymskiego terytorium „Civitas”.

    Od najdawniejszych czasów na terenach Słowiańszczyzny święto zmarłych obchodzono wiosną, kiedy przyroda budzi się do życia. Na cmentarnych mogiłach, na grobach zmarłych ucztowano pozostawiając resztki dla duchów przodków, a także biedoty, stąd też święto zwane było „dziadami”, przetrwało jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa. W początkach chrześcijaństwa modlono się na grobach męczenników i je właśnie otaczano szczególną troską i czcią. Przeciętnym zmarłym zaczęto więcej uwagi poświęcać dopiero gdzieś od IV wieku. Święto zmarłych obchodzono wówczas po raz pierwszy, w pierwszą niedzielę po Zielonych Świątkach /Świętach/ i poświęcone było wspomnieniom o wszystkich męczennikach kościelnych. Takie też imię /nazwę/ otrzymała pierwsza świątynia chrześcijańska powstała około 610 r. Warto tu dodać, że pierwsza świątynia nie była budowana od podstaw, na ten cel zaadaptowano inny obiekt tego typu, inną świątynię /wg źródeł historycznych wymienia się także łaźnię/.

     Termin 1-listopada jako datę obchodzenia wszystkich świętych zmarłych, wszystkich męczenników, znanego z biegiem czasu jako święta „Wszystkich Świętych” - istnieje od 835 r. i zawdzięczamy je papieżowi Grzegorzowi IV. Prawdopodobnie od tego czasu też w zakonach powstał zwyczaj poświęcania jednego dnia w roku na modły za zmarłych członków swojego zakonu bądź zgromadzenia. Od X wieku benedyktyni w Clun za swoich zmarłych modlili się 2 listopada. Zaduszkowe zwyczaje upowszechniły się od XIII wieku.

     W Polsce Święto Zmarłych znane jest od XIV wieku i dotyczyło zarówno 1 listopada, jak też 2 listopada każdego roku, choć hołdowano w tym czasie jeszcze pogańskim zwyczajom. Święto to mocno utrwaliło się w tradycji ludowej. Ludność uważała, że właśnie w zaduszkowe dni przychodzą na ziemię dusze zmarłych. Na Podkarpaciu wierzono kiedyś, iż o północy w kościołach jest odprawiana msza przez zmarłych księży a jej uczestnikami są wszystkie dusze byłych parafian. Według podań ludowych - człowiek odważny, prawy i niegrzeszący mógł tej nocy zobaczyć zmarłą a bliską mu osobę. Innym zwyczajem było przygotowywanie 1 listopada w domach poczęstunku dla zmarłych składającego się między innymi z soli, wody i chleba. Według wierzeń, dusze miały o północy zjawiać się na wspomniany poczęstunek. Czekano, co pewien czas zerkając na stół przykryty białym obrusem lub prześcieradłem, czy są już symptomy tego, że uczta zaczęła się...

     Pamięć o zmarłych znajdziemy na różnych szerokościach geograficznych. U Eskimosów święto to składa się z dwu części wstęp - to modlitwy za dusze zmarłych, prosząc by dusze ich chciały na czas święta wcielić się w duszę żyjącego, noszącego to samo imię. Następnym etapem jest obdzielanie prezentami tych żyjących, co noszą wspólne ze zmarłymi imiona, a następnie wymiana podarunków pomiędzy wszystkimi żyjącymi, co ma podtrzymywać wspólnotę zmarłych z żyjącymi. Dopiero w końcowej fazie święta pozwala się duchom wrócić do świata zmarłych. W północnych Indiach w dniu Shradda (tak nazywa się to święto), do domów zapraszani są duchowni /braminowi/, którzy modlą się za dusze zmarłych przodków tych rodzin. We Włoszech natomiast nie ma w tym dniu czasu wolnego od pracy jak np. w naszym kraju. Obcokrajowcy dziwią się nam Polakom, iż tak znaczne kwoty przeznaczamy na kwiaty, wieńce czy znicze.

     W tradycji i naszych zwyczajach przetrwało do dziś porządkowanie grobów, przybieranie ich kwiatami, wieńcami z gałęzi drzew iglastych, zapalanie świeczek, przynajmniej po jednej za każdą zmarłą osobę rodziny czy bliskich znajomych, których najbardziej lubiano, którzy za życia byli autorytetami dla żyjącego, np. nauczycielom. Nad ich grobami spotykało się czasem nawet dwa pokolenia wychowanków. Wierzono, że gdy w Dzień Zaduszny zostanie odprawiona msza za jakąś duszę to zostanie ona zbawiona. Przestrzegano się i przypominano wzajemnie, że gdy ktoś zapomniał o grobie zmarłego, to ten upomni się o przysługującą mu pamięć i szacunek, dotyczyło to zazwyczaj najbliższych osoby zmarłej.

     Wierzenia - wierzeniami... nie zapominajmy jednak o grobach naszych najbliższych, którzy już odeszli. Zapalając świeczkę, kładąc kwiaty - pozostańmy przez chwilę w zadumie...   

Jot Wu