Refleksja w prawosławną Wielkanoc…

Refleksja w prawosławną Wielkanoc…

   Dziś jest Wielkanoc (Pascha) u prawosławnych i grekokatolików . Pascha upamiętnia śmierć, a następnie Zmartwychwstanie Chrystusa. Słowa "pascha" oznacza wyjście (również Zmartwychwstanie). Paschę, u wiernych symbolizuje potrawa z białego sera, utartego z masłem, żółtkami i bakaliami, na wierzchu jej rysuje się inicjały „X” i „W”, czyli Christos Woskresie (Chrystus Zmartwychwstał). Wielkanoc podobnie jak w kościele rzymsko katolickim, ma datę ruchomą. Obchodzona jest według kalendarza juliańskiego po pierwszej wiosennej pełni księżyca.

   Niedziela zaczyna się od bicia dzwonów, zwiastujących zmartwychwstanie Chrystusa. Tego dnia składają sobie wtedy nawzajem życzenia, trzykrotnie całując się w policzek i wypowiadając słowa: "Christos woskriesie", co oznacza "Chrystus zmartwychwstał", na co odpowiada się "Woistinu woskresie" - "Zaprawdę zmartwychwstał". W okresie świąt obdarowują się pisankami i innymi drobnymi upominkami, mającymi przynosić szczęście.

   W regionie brzozowskim zapomniano już pewnie, że także na tym terenie kiedyś obchodzono to święto przez grekokatolików i prawosławnych. Dziś nie ma już ludności chodzącej do cerkwi. Nocą z Wielkiej Soboty na Niedzielę Wielkanocną nie słychać już cerkiewnych śpiewów kilkugodzinnych nabożeństw połączonych z procesją trzykrotnego obchodzenia świątyni…  

   W pracy zbiorowej Kościół katolicki w Brzozowskiem i Sanockiem 1939-1945, czytam, że w dekanatach brzozowskim i dynowskim mieszkało przed II wojną około 70 tysięcy osób w tym około 15 tysięcy to ludność ukraińskojęzyczna, głównie wyznania grekokatolickiego. W latach 1946-47 ludność tą, którą nie zawsze słusznie nazywano ukraińską - ukraińskojęzyczną byłoby poprawniej, wysiedlono z regionu brzozowskiego na Ukrainę (w 1946 r.) oraz na Ziemie Zachodnie w roku następnym, w ramach akcji „Wisła”, za karę, za współpracę z UPA.

   A przecież nie wszyscy byli upowcami, nie wszyscy wykazywali tendencje nacjonalistyczne. Dla wielu z tych mieszkańców „pobór” do UPA młodych chłopaków to była rodzinna tragedia, wielu z nich określało się jako „tutejsi” z dziada pradziada. Byli też zaciekli sympatycy „Samostinnej Ukrainy” i o tym należy także mówić, że sypali kopce „śmierć Lachom”, że witali Niemców jako oswobodzicieli, że mordowali swoich sąsiadów, mówiących po polsku. Ale gdyby rzucić na szale tych bezstronnych i nacjonalistów, szala zdecydowanie przechyliłaby się na korzyść tych pierwszych, tak myślę. Starzy ludzie w nadsańskich wioskach wspominali kiedyś w rozmowie ze mną, że przed wojną żyło się normalnie, były mieszane małżeństwa, odwiedzali się w święta jedni u drugich, żyli jak sąsiad z sąsiadem, niezależnie czy ktoś chodził do cerkwi czy do kościoła, a to co się stało potem – mówili - to zrobiła polityka. Nie było na tym terenie wsi zamieszkałych jedynie przez tą ludność. Nawet w Uluczu, Wołodzi czy Hłudnie mieszkały rodziny polskie i żydowskie. Znane są sławne postacie tej ludności. Z Hłudna pochodził jeden z patriarchów autokefalicznej prawosławnej cerkwi Ukrainy - Wołodymyr Jarema, jego kościelne imię to Dymitrij (ur. w 1915 r.). Michał Werbycki ( 1815- 1870) - ukraiński ksiądz greckokatolicki, działacz społeczny, autor muzyki do pieśni „Szcze ne wmerła Ukrajina” (Ще не вмерла Українa), będącego hymnem Ukrainy, pochowany jest na cmentarzu przycerkiewnym w Uluczu. 

   W swoich notatkach znajduję spis cerkwi, można je tu wymienić, te byłe i istniejące nadal: Bachórz - murowana z 1846 r., Bachórzec – murowana z 1905; Dynów - z 1910, Jabłonica Polska - drewniana z 1761, Końskie – drewniana z 1832 r., Krzemienna – drewniana z 1867, Krzywe – drewniana z 1759, Lalin - drewniana z 1835, Łubno – murowana z 1800, Obarzym – drewniana z 1828, Siedliska – drewniana z 1860 , Ulucz – o cerkwi tej napisano na portalu więcej, Wara - drewniana z 1889, Witryłów – drewniana z 1812, Wołódź – murowana z 1905 r. Pewnie to nie wszystkie jeszcze… Cerkwie wznosili nie tylko wierni, wspomnę choćby, że w Obarzymie greko-katolicką budowlę pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego ufundowała Tekla z Bogdańskich Tarnowiecka (Podhorecka). Można by powiedzieć, udało się cerkwiom, które zaadoptowano po wojnie na kościoły rzymsko katolickie, bowiem przetrwały do dziś. Obecnie, kiedy istnieją nowe kościoły, pozostały one w zapomnieniu, są reliktami minionej epoki, jako milczący świadkowie czasów odchodzących w przeszłość.

   Byli mieszkańcy ukraińskojęzyczni odwiedzają swe dawne wsie, co roku spotykają się i wspominają, gdzie stał dom kogoś z nich a gdzie sąsiada; gdzie była cerkiew a gdzie szkoła czy sklep. Tylko czy dałoby się nam tu i teraz razem żyć? Być może i o tym rozmyślają, kiedy w Wielkanoc odwiedzają groby zmarłych, wcześniej przystrojone, zanosząc tam pisanki, bowiem zgodnie z ich tradycją Zmartwychwstanie Chrystusa jest radością zarówno dla żywych jak i umarłych. (w)